Arapçada ‘’yeşillik ve yeşerme’’ anlamına gelen ve bahar şenliği olarak bilinen hıdrellez, Hızır ve İlyas peygamberlerin yer yüzünde buluşmasının simgesel bayramıdır.
Bu bayram Sümer Devleti kültüründe ve mitolojisinde işleyen önemli bir motif olup, sonrasında gelen inanç sistemlerinide etkilemiştir. Sümerlerde İnanna ile Dumuzı’nin (İştar ile Temmuz) birleşmesi nedeniyle her yıl bu şenliklerin düzenlendiği bilinmektedir. Dolayısıyla bu bayram bu geleneğin bir devamı olarak kutlana gelmiştir. Bu anlatımların yanında yaratıcı ve yok edici gücü, Tanrı korkusu, ilahiler ve çalgılarla tanrıyı sevindirme, iyi ahlaklı, saygılı olmak ve temiz olmak Sümer inancının temeliydi. Sümer geleneği olan bu bayram, diğer tek tanrılı dinlere aynı şekilde geçmiş olup, bu gelenek Asur ve Hititlerde de görülmektedir.
Her yıl 5-6 Mayıs tarihleri arasında kutlanan Hıdrellez ismi Hıdır ve Elyas peygamberlerinin isimlerinin birleşmesiyle kavramsallaşmıştır. İki kardeş olduğuna inanılan Hızır ve Elyas birinin karaya ve diğerinin deryaya hakim olduğu düşüncesi halk arasında kuvvetli bir inançtır. İnanışa göre bolluk ve bereketi simgeleyen kişiler oldukları, bayramın baharla özdeşleşmesi tabiatın değişimini de simgelemektedir. Yüzyıllar öncesinden gelen bu bayramın evrensel bir mesajı da vardır; İyilikle kötülüğün mücadelesi ve o temiz ruhun hakim olması inancı temmenisidir. Bu nedenledir ki Orta Asya, Anadolu, Mezopotamya, Ortadoğu ve diğer tüm bölge halkları içinde önemli bir bayram olarak kutlanmakta ve önem atfedilmektedir. Her bölgede farklı kalıplara ve isimlere bürünmüştür. Anadolu da eskisi gibi rağbet edilen bir gün olmasa da yine de dileklerinin kabul edileceği birgün olarak görüldüğü çin genç kızlar ve oğlanlar ağacın dallarına kağıda yazdıkları dileklerini bırakır, bez ve ipler bağlar, bereket getirmesi için açık/boş cüzdan bırakarak, gönülden geçenlerin kabul olması niyetiyle dilekler tutulur.
Hıdrellez her bölgede değişik adlar altında kutlanılır; Ağrice, Altı Mayıs, Aya Yorgi, Aziz George, Bahar Bayramı, Ederlez, Eğrilce, İlk Yaz, Mantifer, Mar Curcos, Ruz-ı Hızır. Romalılar ise bu güne ‘’Kakava’’ ismini vermişlerdir.
Yüzyıllar öncesinden bir bayram olarak gelen "Hıdırellez" darda kalanlara yardım olunacağı inancı halen çok tazedir. Coğrafyamızda ’’Hızır yardımcın olsun’’ kavramı hep kullanılır.Türkler, Kürtler ve bu coğrafyada yaşayan diğer halklar üzerinde de etkisi büyüktür. Halen daha uzak bir yere gittiğimizde veya yeni bir işe başlama gibi durumlarda işlerin yolunda gitmesi için büyüklerimizden ‘’ Xizir oxıra teda bi’’ ‘’Hızır seninle olsun’’ kavramını çok duyarız,kullanırız.
Alevilerde bu bayram daha özel bir anlam ifade eder.
Alevi- Bektaşi geleneğinde bin yılların uygarlığı içerisinde yaratılan ve esin kaynağı olandır. Gönüllerde yaşatılan ve yeşertilmeyen özlem, kutsal ve tasanın adıdır. Bu bayrama inanışsal sebep; sağlık-şifa, yeşillik-bahar, bereket-bolluk, uğur-şans, mucize–keramet, talih-kısmet getireceği düşüncesi inancı vardır. Hıdırellez günü bütün canlı varlıkların yeni hayata kavuşaşacağı inancı vardır. Baharla birlikte yenilenen doğa ve o dağadan gelen besinlerin insanlara tazelik, sağlık, canlılık ve yaşamında yenilikler getirdiği inancıyla özel bir önem atfetmektedirler.
Bu coğrafyanın tarihle güçlü bağı vardır. Bu anlamda geçmişe dayalı köklü gelenekleri ve görenekleri ve böylesi anlamlı önemli günler vardır. Bunlar dayanışmanın ve bir arada farlılıklarımızla yaşamayı öğrenmemizin önemli günleridir.
Tayyar ÖZBEY- 06.05.2022